Είναι δεδομένο ότι το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής αναγνωρίζεται σήμερα ως η μεγαλύτερη απειλή που έχει δεχθεί ποτέ η ανθρωπότητα και η αντιμετώπισή του βρίσκεται στην κορυφή της λίστας των προτεραιοτήτων κάθε χώρας. Δεδομένο και παγκόσμια αποδεκτό είναι επίσης και το γεγονός ότι η μόνη αειφόρος και ξεκάθαρη λύση στο πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής, είναι η άμεση και μεγαλύτερη δυνατή μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου μέσω της μείωσης της χρήσης ορυκτών καυσίμων, της Εξοικονόμησης Ενέργειας και της μεγαλύτερης δυνατής ορθολογικής ανάπτυξης των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) και κυρίως της αιολικής, της ηλιακής και της υδροηλεκτρικής ενέργειας.

Όσον αφορά στην μικροϋδροηλεκτρική ενέργεια, η ανάπτυξη των Μικρών Υδροηλεκτρικών Έργων (ΜΥΗΕ) προβάλει φυσιολογική και επιτακτική, δεδομένου ότι είναι μια μορφή ενέργειας που ήταν ανέκαθεν προσιτή στον άνθρωπο και επιπρόσθετα εμπεριέχει τα συγκριτικά αποτελέσματα της αξιοπιστίας, της ασφάλειας, και της αφθονίας (ιδίως στη χώρα μας με βάση τη μορφολογία της), προσφέροντας εν ολίγης «περιβαλλοντική αποτελεσματικότητα».

Συγκριτικά πλεονεκτήματα των ΜΥΗΕ (έναντι άλλων μορφών ενέργειας και τομέων της οικονομίας)

Τα Μικρά Υδροηλεκτρικά Έργα (ΜΥΗΕ) είναι η σύγχρονη μορφή των παραδοσιακών νερόμυλων. Τα ορεινά ΜΥΗΕ (περί το 80% των ΜΥΗΕ) εκμεταλλεύονται την υψομετρική διαφορά μικρών υδατορευμάτων χωρίς δεξαμενές αποθήκευσης νερού με εκμετάλλευση της διαθέσιμης παροχής (run of the river) επιτρέποντας στις πλημμύρες να περνούν από την υδροληψία χωρίς αποθήκευση, τα δε ΜΥΗΕ με μικρή υψομετρική διαφορά σε μεγαλύτερα υδατορεύματα έχουν συνήθως μικρό ταμιευτήρα και δεν αλλοιώνουν ουσιαστικά την γεωμορφολογία στην θέση υδροληψίας.

Η συσσωρευμένη εμπειρία της τελευταίας 25ετίας, τόσο σε διεθνές επίπεδο, όσο και στην Ελλάδα, όπου λειτουργούν ήδη περίπου περισσότερα από 120 MYHE (πολλά από αυτά για περισσότερα από 20 έτη), δείχνει καθαρά, και πέρα από κάθε αμφιβολία, ότι η ίδρυση και λειτουργία ενός ΜΥΗΕ δημιουργεί ισχυρούς πόλους τοπικής ανάπτυξης και περιβαλλοντικής αναβάθμισης και προσπορίζει πολλαπλασιαστικά, μετρήσιμα και ουσιαστικά οφέλη στις τοπικές κοινωνίες, στις περιοχές των οποίων εγκαθίστανται τα έργα αυτά.

Τα MYHE είναι μια μορφή ΑΠΕ με πολλά συγκριτικά πλεονεκτήματα όχι μόνο έναντι επενδύσεων σε άλλους, πέραν της ενέργειας, τομείς της οικονομίας αλλά ακόμη και έναντι των άλλων βασικών ΑΠΕ. Το σύνολο των σχετικών μελετών διεθνώς εμφανίζουν ότι τα ΜΥΗΕ είναι η πιο (γνωστή) φιλική μέθοδος παραγωγής ενέργειας με την μεγαλύτερη συμμετοχή στην μείωση των αερίων του θερμοκηπίου ανά μονάδα ενέργειας, έχουν την μεγαλύτερη ενεργειακή αποδοτικότητα και το μικρότερο κόστος παραγωγής ανά μονάδα εγκατεστημένης ισχύος, το μεγαλύτερο χρόνο ζωής και την μικρότερη περιβαλλοντική επιβάρυνση σε χρόνο κύκλου ζωής.

Η σταθεροποίηση του δικτύου και η συμβολή στην αύξηση της διείσδυσης άλλων ΑΠΕ, η σημαντική  εξοικονόμηση εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου, η μεγάλη εγχώρια προστιθέμενη αξία, η συμβολή στην αύξηση της απασχόλησης και την αποκεντρωμένη οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη και ο πολλαπλός σκοπός που εξυπηρετούν τις περισσότερες φορές, είναι μερικά ακόμη από τα αντικειμενικά πλεονεκτήματα της τεχνολογίας των ΜΥΗΕ.

Επικρατούσες σήμερα λανθασμένες αντιλήψεις και παραπληροφόρηση σχετικά με τα ΜΥΗΕ

Σήμερα  τα ΜΥΗΕ αποτελούν μια παρεξηγημένη έννοια και δέχονται ανήλεη επίθεση λόγω των υποτιθέμενων σημαντικών περιβαλλοντικών τους επιπτώσεων. Η ουσία είναι ότι σε κάθε περίπτωση η παρέμβαση στο περιβάλλον από ένα ΜΥΗΕ χαρακτηρίζεται από την τοπική της γεωγραφική διάσταση (δεν έχει καμία επίπτωση αλλού), από τη χρονική διάρκεια της παρέμβασης (λήγει με το πέρας του έργου) και εν τέλει το μόνο που μένει είναι το εξ ορισμού υποκειμενικό αισθητικό στοιχείο. Και επειδή αυτό είναι ένα αδύναμο επιχείρημα, «ρίχνονται» στο τραπέζι και άλλα μη αληθή, αλλά εντυπωσιακά, επιχειρήματα, τα οποία τις περισσότερες φορές «βαφτίζονται» και ως προτάσεις και οδηγίες για τον «σωστό» σχεδιασμό ενός ΜΥΗΕ.

Παράλληλα, υπάρχουν πολλά θεσμικά εμπόδια, ως αποτέλεσμα κυρίως της ακραίας φιλοπεριβαλλοντικής πολιτικής που επικρατεί σε ορισμένους κύκλους περιθωριακής αντιμετώπισης της προστασίας του περιβάλλοντος καθώς και της γενικότερης αντίληψης της λογικής «όχι στην δική μου αυλή».

Ακόμη ένα από τα επιχειρήματα που ακούγονται μεταξύ άλλων είναι η αναφορά στην διεθνή τάση σύμφωνα με την οποία τα ΜΥΗΕ δεν είναι πια στην προτεραιότητα της ενεργειακής πολιτικής άλλων χωρών.

Η πραγματικότητα όμως είναι ότι όλες οι αναπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες στην Ευρώπη αλλά και στον κόσμο στήριξαν την ανάπτυξή τους στα ΜΥΗΕ, αξιοποιώντας τα πριν από οποιαδήποτε άλλη πηγή ενέργειας. Σύμφωνα με στοιχεία Ευρωπαϊκών Οργανισμών, το ποσοστό αξιοποίησης του διαθέσιμου μικορϋδροηλεκτρικού δυναμικού στην Ελλάδα βρίσκεται σήμερα στα επίπεδα του ~12%, τη στιγμή που τα αντίστοιχα μεγέθη για την Ευρώπη των 27 ανέρχονται σε επίπεδα μεγαλύτερα του 70% (σε κάποιες χώρες σε ποσοστά μεγαλύτερα του 90%) και ενώ όλες οι χώρες σχεδιάζουν αύξηση κατά 20% από τα σημερινά επίπεδα μέχρι το 2030. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στη γειτονική Ιταλία λειτουργούν 2.500 ΜΥΗΕ, στην Αυστρία περί τα 3.500 ΜΥΗΕ, ενώ στο σύνολο της Ευρώπης των 27 λειτουργούν πάνω από 26.000 ΜΥΗΕ.

Στην Ελλάδα, η ανάπτυξη των ΜΥΗΕ παρουσιάζει σημαντική υστέρηση ακόμη και από τους μικρούς σε σχέση με τις δυνατότητες των ΜΥΗΕ στόχους που τέθηκαν (ενδιάμεσος στόχος 2014 και τελικός στόχος που τέθηκε για την διείσδυση των ΑΠΕ στο ενεργειακό μίγμα το 2020). Συγκεκριμένα, το ποσοστό πλήρωσης του στόχου των ΜΥΗΕ ανήλθε στο 73% για το 2014 και ήταν στο 68% για το 2020, τη στιγμή που οι αντίστοιχοι στόχοι που τέθηκαν για άλλες τεχνολογίες υπερπληρώθηκαν.

Στα ΜΥΗΕ υπάρχει μια γενικότερη αποτυχία αποδοχής παρόμοιας υποστήριξης με αυτή που δόθηκε για την Έρευνα και Τεχνολογική Ανάπτυξη και την προώθηση άλλων ΑΠΕ, ενδεχομένως διότι επικράτησε ευρέως η λανθασμένη αντίληψη ότι η τεχνολογία των ΜΥΗΕ είναι ώριμη, πλήρως αναπτυγμένη και ότι επαρκούν από μόνες τους οι δυνάμεις της αγοράς για την εξέλιξή της, οπότε δεν χρειάζεται σημαντική θεσμική παρότρυνση ή υποστήριξη. Για το λόγο αυτό, τα ΜΥΗΕ συνήθως δεν συμπεριλαμβάνονται (ή έχουν ένα ελάχιστο μερίδιο συμμετοχής) σε προγράμματα ανάπτυξης των ΑΠΕ. Άλλα επιχειρήματα που ακούγονται και τα οποία δυσχεραίνουν την ανάπτυξη των ΜΥΗΕ είναι:

  • Το γεγονός ότι τα ΜΥΗΕ αξιοποιούν ενεργειακά τη δύναμη του νερού, το οποίο σε πολλές περιπτώσεις αποτελεί σημείο «ταμπού» και αντικείμενο αντιπαραθέσεων, χωρίς ουσιαστικό αντικείμενο της περισσότερες φορές.
  • Η έλλειψη ενημέρωσης για τα ΜΥΗΕ, εξοικείωσής της τοπικής κοινωνίας με αυτά και με τις περιβαλλοντικές συνιστώσες των έργων, καθώς και η έλλειψη ενημέρωσης και περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης για τα θέματα και τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
  • Η άγνοια οικονομικών ζητημάτων σχετικά με τις ΑΠΕ (τοπική ανάπτυξη θέσεις εργασίας, έσοδα).
  • Ο φόβος για μεγάλου μεγέθους μη αντιστρεπτές περιβαλλοντικές επιπτώσεις (τουρισμός, οικονομική ύφεση, μείωση της αξίας ιδιοκτησιών, αλλοίωση του τοπίου, θόρυβος, επιπτώσεις στην υγεία, εγκατάλειψη των εγκαταστάσεων μετά το πέρας της διάρκειας ζωής των έργων).
  • Μικροπολιτικά συμφέροντα, ιδιάζουσες τοπικές σχέσεις εξουσίας, στάση τοπικών αρχόντων.
  • Αρνητική προδιάθεση προς τις ιδιωτικές επενδύσεις, παράγοντας που λειτουργεί προσθετικά σε άλλους (αρνητικούς) παράγοντες.
  • Το γεγονός ότι η μικροϋδροηλεκτρική ενέργεια μπορεί να είναι φαινομενικά γνωστή αλλά επί της ουσίας υπάρχει άγνοια στο ευρύ κοινό για το τι είναι ακριβώς ένα ΜΥΗΕ, με τις σκέψεις των περισσοτέρων να παραπέμπουν σε φαραωνικές εγκαταστάσεις με τεράστιες περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Στην ουσία, λίγοι είναι αυτοί που έχουν δει από κοντά ένα ΜΥΗΕ και έχουν διαμορφώσει αντικειμενική άποψη.
  • Μεγάλο μέρος της ευθύνης για την δυσμενή ανάπτυξη των ΜΥΗΕ εναπόκειται σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις οι οποίες στερούνται προσβάσεων και μέσων πολιτικής πίεσης.

Προβλήματα που αναστέλλουν την ανάπτυξη των ΜΥΗΕ και Προτάσεις για την επίλυσή τους

Το βασικό πρόβλημα των ΜΥΗΕ μέχρι σήμερα, και στο οποίο οφείλεται και το πολύ χαμηλό ποσοστό διείσδυσης τους στο μείγμα των ΑΠΕ, ήταν, είναι και παραμένει η άνιση, άδικη και υπερβάλλουσα αυστηρότητα που τέθηκε στην περιβαλλοντική αδειοδότησή τους, η οποία είχε ως αποτέλεσμα να θεσπιστεί για τα ΜΥΗΕ ένα άκρως περίπλοκο, χρονοβόρο και εχθρικό αδειοδοτικό πλαίσιο.

Χαρακτηριστικά αναφέρονται, η Υ.Α. 518 θέσπισης πρόσθετων κριτηρίων χωροθέτησης για τα ΜΥΗΕ – με την οποίαν τέθηκαν αναδρομικά πρωτοφανή και οριζόντια κριτήρια χωροθέτησης, τα οποία στερούνταν οποιασδήποτε επιστημονικής τεκμηρίωσης, δεν έχουν εφαρμοστεί σε καμία χώρα παγκοσμίως, δεν λαμβάνουν υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε περιοχής και δεν συσχετίζονται με καμία περιβαλλοντική παράμετρο –, η συνεχής θεσμοθέτηση νέων ειδικών διαχειριστικών σχεδίων προστασίας και η δημιουργία ιδιαίτερα εκτεταμένων ζωνών αποκλεισμού για τα MYHE.

Η απαίτηση ικανοποίησης του συνόλου των περιβαλλοντικών ρυθμίσεων έχει οδηγήσει μεταξύ άλλων, στα εξής:

  • Στην ουσιαστική αναστολή της αδειοδοτικής διαδικασίας των ΜΥΗΕ, ιδίως από το 2012 και εντεύθεν, είτε λόγω της αδυναμίας πλήρωσης των χωροταξικών κριτηρίων είτε λόγω της ανυπέρβλητης δυσκολίας τεκμηρίωσης της ικανοποίησής τους στις αρμόδιες υπηρεσίες, με αποτέλεσμα ο ρυθμός έκδοσης ΑΕΠΟ για ΜΥΗΕ να καταστεί σχεδόν μηδενικός.

Συνακόλουθο αποτέλεσμα της σημαντικής καθυστέρησης στην έκδοση ΑΕΠΟ, ήταν και είναι η αδυναμία απόκτησης Οριστικής Προσφοράς Σύνδεσης, λόγω του ότι η σημαντική ανάπτυξη έργων άλλων τεχνολογιών είχε δημιουργήσει ήδη κορεσμό στα τοπικά ηλεκτρικά δίκτυα, στα οποία συνδέονται τα συγκεκριμένα έργα.

  • Στην αδειοδότηση έργων, τα οποία καλούνται να ικανοποιήσουν ανεφάρμοστες ρυθμίσεις, οι οποίες ακόμη και η ίδια η φυσική κατάσταση των υδατορευμάτων δεν ικανοποιεί, οδηγώντας μαθηματικά είτε στην αδυναμία τήρησης των περιβαλλοντικών όρων που έχουν τεθεί είτε στην απόλυτη αδυναμία υλοποίησης έργων.
  • Στην αποτροπή κατασκευής έργων πολλαπλής χρήσης νερού ή στην ενσωμάτωση ΜΥΗΕ σε υφιστάμενα αρδευτικά ή υδρευτικά δίκτυα.
  • Στην ματαίωση της δυνατότητας αδειοδότησης και άρα υλοποίησης έργων μικρής ισχύος (μέχρι 1,5 MW), τα οποία αποτελούν παγκοσμίως το σύνηθες έργων που κατασκευάζονται, ενώ ταυτόχρονα οδήγησε στην ανεπιτυχή προσπάθεια σχεδιασμού έργων πολύ μεγαλύτερης ισχύος (<5 MW) επί μεγαλύτερων υδατορευμάτων με συντριπτικά μεγαλύτερη περιβαλλοντική επιβάρυνση.
  • Σε σημαντικές στρεβλώσεις στον σχεδιασμό νέων ΜΥΗΕ. Συγκεκριμένα, λαμβάνοντας υπόψη τα στοιχεία από τις υποβληθείσες Άδειες Παραγωγής στη ΡΑΕ μετά το 2011, προκύπτει ότι η συγκεκριμένη Υ.Α., προωθεί λανθασμένου σχεδιασμού και αμφιβόλου οικονομικής βιωσιμότητας μεγάλα έργα με σοβαρότερες επιπτώσεις στο περιβάλλον, ακυρώνοντας ταυτόχρονα την υλοποίηση φιλικών προς το περιβάλλον έργων. Η σοβαρότερη όμως επίπτωση είναι ότι η υπερδιαστασιολόγηση των εγκαταστάσεων, έτσι ώστε να είναι σύννομες με τις περιβαλλοντικές υποχρεώσεις που απορρέουν στο πλαίσιο εφαρμογής της συγκεκριμένης απόφασης, έχει οδηγήσει σε σημαντική μείωση του συντελεστή χρησιμοποίησης, δηλαδή της ενεργειακής αποδοτικότητας των έργων.

Χαρακτηριστικό είναι και πρέπει να αναφερθεί ότι το υφιστάμενο αδειοδοτικό πλαίσιο των ΜΥΗΕ είναι σε απόλυτη δυσαρμονία με την δηλωμένη κατεύθυνση του Υπουργείου και της Πολιτείας, όπως αυτή έχει εκφραστεί μέσω του πορίσματος της Επιτροπής Υδατικών Πόρων της Βουλής της 26.05.2016, με το οποίο η Επιτροπή δηλώνει ότι θεωρεί απολύτως αναγκαία την προώθηση της ανάπτυξης των Μικρών Υδροηλεκτρικών Έργων και την άρση των αντεπιστημονικών αδειοδοτικών εμποδίων και τάσσεται επισήμως υπέρ της ανάπτυξης των ΜΥΗΕ, δηλώνοντας ότι η ανάπτυξη τους αποτελεί απόλυτη προτεραιότητα για τη χώρα.

Τα προτεινόμενα μέτρα για την προώθηση της ανάπτυξης των ΜΥΗΕ είναι τα ακόλουθα:

  • Ριζική αλλαγή του νομικού πλαισίου αδειοδότησης, κωδικοποίηση και απλοποίηση της αδειοδοτικής νομοθεσίας και ριζική επιτάχυνση των διαδικασιών αδειοδότησης.
  • Βελτίωση της διαδικασίας περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Επανεξέταση και αναθεώρηση των βασικών κανόνων χωροθέτησης και περιβαλλοντικής αδειοδότησης των ΜΥΗΕ.
  • Καθορισμός συνθηκών απόλυτης προτεραιότητας πρόσβασης στο δίκτυο για τα ΜΥΗΕ.
  • Αναβάθμιση των δικτύων, εξασφαλίζοντας την αποπληρωμή της υποδομής και ο κάθε επενδυτής που θα συνδέεται να πληρώνει την συμμετοχή του την ώρα που εγκρίνεται η σύνδεση του, ώστε να εξασφαλίζει τις άδειες του. Αυτή η μέθοδος, επεκτεινόμενη, μπορεί να δώσει λύση στους κορεσμούς των δικτύων με καθοριστική συμβολή στην ανάπτυξη και των ΜΥΗΕ.
  • Σταθεροποίηση και βελτίωση των οικονομικών και άλλων κινήτρων για τα ΜΥΗΕ, τα οποία δεν είναι αντίστοιχα της ανταγωνιστικότητας και της επενδυτικής ασφάλειας της τεχνολογίας των ΜΥΗΕ.
  • Ευαισθητοποίηση της ελληνικής κοινωνίας υπέρ των ΜΥΗΕ. Η προώθηση της ουσιαστικής συνεργασίας και της βελτίωσης της επικοινωνίας σε τοπικό επίπεδο των διαφόρων ενδιαφερομένων μερών που επηρεάζονται από την υλοποίηση του έργου.
  • Βελτίωση συνθηκών αποζημίωσης και διαδικασιών ανακαίνισης έργων που ολοκληρώνουν 20ετία λειτουργίας, με στόχο να αυξάνεται το έσοδό τους και να μην εξισώνονται στην αποζημίωση με τα έργα που παράγουν ενέργεια από συμβατικά καύσιμα, κάτι που θα συνάδει και με την διεθνή εμπειρία.
  • Προβλέψεις για την συμβατότητα των απαιτούμενων (περιβαλλοντικών) διατάξεων για την ανανέωση των Αδειών Λειτουργίας έργων και μετά την λήξη της 20ετούς σύμβασής τους, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η συνέχιση της λειτουργίας των υφιστάμενων έργων, το οποίο αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την επίτευξη των στόχων.
  • Εφαρμογή λειτουργίας των χρηματιστηριακών αγορών και κυρίως της αγοράς Εγγυήσεων Προέλευσης (αγορά πράσινων πιστοποιητικών).
  • Η αύξηση της Έρευνας & Ανάπτυξης για τα ΜΥΗΕ, ώστε να αυξηθεί η Ελληνική προστιθέμενη αξία από το 60% – 90% που είναι σήμερα (ανάλογα με τον τύπο της εγκατάστασης) και να φτάσει ακόμη και στο 100%, κάτι που δεν μπορεί να γίνει σε καμία άλλη τεχνολογία ΑΠΕ.

Στα πλαίσια των παραπάνω προτάσεων και κατευθύνσεων, η συμμετοχή του Ε.Σ.Μ.Υ.Ε. σε όλες τις επιτροπές που παράγουν νομοθεσία για τα ΜΥΗΕ ή συμβουλεύουν την εκάστοτε Κυβέρνηση για θέματα που άπτονται των ΑΠΕ γενικότερα και ειδικότερα των ΜΥΗΕ και των Υδάτων, είναι απαραίτητη.

Τα ΜΥΗΕ στη νέα αναδυόμενη ελληνική αγορά ενέργειας - Target Model

Με βάση τις ισχύουσες νομοθετικές ρυθμίσεις, από τις αρχές του 2016 όλα τα έργα ΑΠΕ (πάνω από κάποια συγκεκριμένα όρια) θα αμείβονται με το καθεστώς Feed in Premium (FiP), δηλαδή μέσω διαφορετικής προσαύξησης, ενώ για κάποιες κατηγορίες έργων η τιμή αποζημίωσή τους θα προκύπτει μέσω διαγωνισμών (ανταγωνιστικών διαδικασιών). Τα ΜΥΗΕ, η Βιομάζα και η Γεωθερμία είναι οι τεχνολογίες που έχουν τεθεί εκτός διαγωνισμών, τουλάχιστον και για τα επόμενα 2-3 χρόνια.

Όσον αφορά στα ΜΥΗΕ, ισχύουν συνοπτικά τα εξής:

  • Θέσπιση 2 νέων κατηγοριών (ΜΥΗΕ ≤ 3MW και 3MW < ΜΥΗΕ ≤ 15MW).
  • Τα έργα με ισχύ P<0,5 MW συνάπτουν σύμβαση Σταθερής Τιμής (Feed In Tariff, FiT).
  • Τα έργα ισχύος P>0,5 MW στο ΔΔΣ συνάπτουν σύμβαση Λειτουργικής Ενίσχυσης Διαφορικής Προσαύξησης (Feed in Premium, FiP), η οποία σήμερα είναι ίση με 100 €/MWh (P<3 MW) και 97 €/MWh (3MW<P≤15MW) αντίστοιχα.
  • Στη παραπάνω αποζημίωση και για πεπερασμένο χρονικό διάστημα (μέχρι την εφαρμογή του Target Model) προστίθενται το διαχειριστικό κόστος προβλέψεων.
  • Τεκμηρίωση και επίτευξη ελαχιστοποίησης της χρέωσης για απόκλιση στην ακρίβεια των προβλέψεων της παραγωγής των ΜΥΗΕ στα πλαίσια της Δημόσιας Διαβούλευσης της ΡΑΕ σχετικά με το πλαίσιο του Μεταβατικού Μηχανισμού Βέλτιστης Ακρίβειας.
  • Net metering και για ΜΥΗΕ για αυτοπαραγωγή. Ένταξη των ΜΥΗΕ στο virtual net metering.
  • ΜΥΗΕ με εγκατεστημένη ηλεκτρική ισχύ μικρότερη ή ίση του μισού (0,5) MW που εγκαθίστανται σε δίκτυα ύδρευσης ή άρδευσης ή αποχέτευσης, απαλλάσσονται από έκδοση Αδειας Παραγωγής.
  • ΜΥΗΕ Ενεργειακών Κοινοτήτων με ισχύ έως 1 MW με εικονικό ενεργειακό συμψηφισμό, απαλλάσσονται από έκδοση Άδειας Παραγωγής. Έτσι, διευκολύνονται Δήμοι, ΔΕΥΑ, ΤΟΕΒ και αγρότες για να αξιοποιήσουν τα ΜΥΗΕ με απλουστευμένες διαδικασίες.
  • Νέοι όροι και περιορισμοί δόμησης (ελάχιστο όριο αρτιότητας για το οικόπεδο του μηχανοστασίου στα 500 τ.μ., από 4 στρέμματα εκτός σχεδίου και 10 στρέμματα εντός NATURA). Επίλυση προβλημάτων εφαρμογής της νέας νομοθεσίας και έκδοση εγκυκλίου ώστε οι νέοι όροι να αφορούν στο σύνολο της χώρας (δασικές εκτάσεις, περιοχές NATURA).
  • Η αλλαγή της πλάγιας απόστασης κτιρίου ΜΥΗΕ από την γραμμή πλημμύρας από 20 m σε 10 m.
  • Δεν καταλαμβάνονται από το Ειδικό Χωροταξικό για τις ΑΠΕ τα παλιά έργα κατά την ανανέωση της Άδειας Λειτουργίας τους.
  • Τα νέα ΜΥΗΕ υπόκεινται σε συγκεκριμένες υποχρεώσεις κατά τη συμμετοχή τους στους μηχανισμούς της νέας ενεργειακής αγοράς (πρόβλεψη παραγωγής, συμμετοχή στις επιμέρους αγορές, χρέωση αποκλίσεων, κλπ.).

Τα ΜΥΗΕ ως έργα γενικότερης διαχείρισης των υδατικών πόρων

Η ορθολογική χρήση & διαχείριση του νερού και κυρίως η εξοικονόμηση ενέργειας, είναι τομείς πρώτης προτεραιότητας, οι οποίοι πρέπει να αντιμετωπίζονται ταυτόχρονα και συνδυαστικά, απόλυτα ενταγμένοι στη φιλοσοφία της πολλαπλής σκοπιμότητας.

Τα τελευταία χρόνια, με την αλματώδη αύξηση του πληθυσμού των πόλεων, η οποία έχει οδηγήσει και στην κατασκευή και ανάλογων δικτύων που τις περισσότερες φορές είναι πολύ ενεργοβόρα, έχει παρουσιαστεί έντονο και το ενδιαφέρον της ανάγκης εξεύρεσης τρόπων εξοικονόμησης ενέργειας ή/και ανάκτησης της υδραυλικής ενέργειας, η οποία σε πολλά σημεία των δικτύων είναι σημαντική.

Για το λόγο αυτό και με δεδομένη την κρισιμότητα του θέματος της διαχείρισης των υδατικών πόρων της χώρας, η χρήση των υδραυλικών δικτύων και ο τρόπος λειτουργίας τους επιβάλλεται να συνδυάζεται παράλληλα και με άλλες χρήσεις, όπως είναι η παραγωγή ενέργειας ή η εξοικονόμησή της.

Στα πλαίσια αυτά η αξιοποίηση του υδροδυναμικού των ποταμών ή των υδατορευμάτων καθώς και η αξιοποίηση της υφιστάμενης ή η ανάκτηση της καταστρεφόμενης υδραυλικής ενέργειας στο σύνολο των δικτύων μεταφοράς και διακίνησης ύδατος, από ΜΥΗΕ είναι ένα αποτελεσματικό βήμα για την πολλαπλής σκοπιμότητας διαχείριση των υδάτων, έχοντας εκ των προτέρων εξασφαλισμένα θετικά αποτελέσματα και θετικότατη συνεισφορά στο όλο θέμα της βέλτιστης διαχείρισης των υδατικών πόρων.

Είναι γεγονός ότι τα ΜΥΗΕ βρίσκονται επικεφαλής κάθε υδατικής και ενεργειακής αναπτυξιακής προσπάθειας σε όλες τις χώρες του κόσμου και αποτελούν τα πλέον αξιόπιστα και αποδοτικά ενεργειακά συστήματα Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας.

Τα ΜΥΗΕ, αποτελούν έργα πολλαπλής σκοπιμότητας και μπορούν να ικανοποιούν όλες τις άλλες χρήσεις νερού, χωρίς να δημιουργούν καμιά απολύτως αλλοίωση στα ποιοτικά χαρακτηριστικά του. Αντίθετα, ο στροβιλισμός του νερού μέσα στο στρόβιλο δημιουργεί πρόσθετη οξυγόνωση του νερού βελτιώνοντας έτσι κατά πολύ την ποιότητά του. Επίσης, η ανάκτηση της υδραυλικής ενέργειας των δικτύων διανομής νερού από ΜΥΗΕ στο εσωτερικό των πόλεων μπορεί να γίνει με τις ελάχιστες περιβαλλοντικές περιπτώσεις και παράλληλα δίνοντας προσοχή στην τοπική αρχιτεκτονική.

Η ενεργειακή αξιοποίηση του υδάτινου δυναμικού ποταμών ή υδατορευμάτων ή δικτύων μεταφοράς και διακίνησης ύδατος σε σημεία εντός ή πλησίον οικιστικών συνόλων μέσω ΜΥΗΕ, αποτελεί συνήθη ευρωπαϊκή πρακτική. Η παραπάνω ευρωπαϊκή πρακτική, μέσω και των νέων νομοθετικών ρυθμίσεων, στέλνει ισχυρό σήμα και στην χώρα μας για μια νέα προσέγγιση διαχείρισης του υδροδυναμικού υδατορευμάτων και δικτύων, προωθώντας συγκεκριμένες παρεμβάσεις για την ανάδειξη και την αξιοποίηση του υδάτινου πλούτου, την εξοικονόμηση ενέργειας και την μείωση του κόστους επιβάρυνσης του τελικού καταναλωτή.

Σημερινή κατάσταση των ΜΥΗΕ στη χώρα

Με βάση τα στοιχεία των τελευταίων ετών, προκύπτει ότι η ανάπτυξη των ΜΥΗΕ στην Ελλάδα είναι σχεδόν μηδενική, απέχοντας πολύ από το μέγεθος των δυνατοτήτων και του δυναμικού της χώρας, υστερώντας στην προσπάθεια επίτευξη των ενεργειακών στόχων από ένα εγχώριο φυσικό πόρο.

Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια ο ρυθμός ανάπτυξης των ΜΥΗΕ δεν ξεπερνά το 2-3% τη στιγμή που ο αντίστοιχος ρυθμός στην αύξηση της εγκατεστημένης ισχύος άλλων τεχνολογιών (Αιολικά – Φωτοβολταϊκά) κυμάνθηκε σε πολλαπλάσια διψήφια επίπεδα ενώ ο συνολικός μεσοσταθμικός ρυθμός αύξησης της ισχύος των λοιπών ΑΠΕ «έτρεξε» με ποσοστό >30%.

Σήμερα λειτουργούν στη χώρα μας περί τα  120 ΜΥΗΕ εγκατεστημένης ισχύος 240 ΜW, και σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του ΔΑΠΕΕΠ Α.Ε. για όλο το έτος 2020, παρήχθησαν 541 GWh λόγω της χαμηλής υδραυλικότητας της φετινής χρονιάς (η παραγωγή στο αντίστοιχο μέσο υδραυλικό έτος είναι ~800 GWh), ενώ έργα ισχύος 70 MW περίπου αναμένεται να υλοποιηθούν τα επόμενα 3 έτη.

Προκειμένου να θετικοποιηθεί το επενδυτικό περιβάλλον για τα ΜΥΗΕ, έχει γίνει ειδική αναφορά για τα ΜΥΗΕ στο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ):

  • «Αντίστοιχες είναι και οι προκλήσεις για την ανάπτυξη των μικρών υδροηλεκτρικών έργων, καθώς η εγκατεστημένη ισχύς τους εκτιμάται ότι θα υπερδιπλασιαστεί κατά την επόμενη δεκαετία και έως το έτος 2030 συνεισφέροντας σημαντικά στην τόσο υψηλή συμμετοχή των ΑΠΕ στην ακαθάριστη κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας. Ειδικά για αυτά τα έργα που εκτίθενται σε πολυετείς αδειοδοτικές διαδικασίες η ύπαρξη ενός ξεκάθαρου πλαισίου με συνέχεια είναι απαραίτητη, ώστε να επιτευχθούν αυτά τα μεγέθη συμμετοχής από αυτήν την κατηγορία έργων».

Ευρωπαϊκή διάσταση των ΜΥΗΕ

Ο Ε.Σ.Μ.Υ.Ε., σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (European Renewable Energies Federation – EREF) αλλά και μέσω του Ευρωπαϊκού τομέα Μικρών Υδροηλεκτρικών Έργων (EREF Small Hydro Chapter) που έχει συσταθεί, παρακολουθεί τις εξελίξεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Μεγάλη προσπάθεια γίνεται προς την Ε.Ε. για τη διαμόρφωση της νέας Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα κατά τέτοιο τρόπο που να μην καθιστά απαγορευτική την κατασκευή νέων ΜΥΗΕ στη χώρα μας. Ο στόχος της Οδηγίας είναι δεσμευτικός για όλα τα κράτη μέλη της Ε.Ε., εκτός εάν εφαρμόζονται κάποιες εξαιρέσεις υπό αυστηρές προϋποθέσεις και η αιτιολόγηση τους εμπεριέχεται στα Σχέδια Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών.

Σύμφωνα με το άρθρο 4.7 της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα, τα κράτη μέλη της Ε.Ε. δεν παραβιάζουν την εν λόγω Οδηγία όταν:

  • Η αποτυχία επίτευξης καλής κατάστασης είναι αποτέλεσμα νέων τροποποιήσεων, ή
  • η αδυναμία πρόληψης της υποβάθμισης είναι το αποτέλεσμα νέων βιώσιμων δραστηριοτήτων ανθρώπινης ανάπτυξης,

ενώ οι αυστηρές προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται είναι οι ακόλουθες:

α) να λαμβάνονται όλα τα εφικτά μέτρα για τον μετριασμό των αρνητικών επιπτώσεων,

β) να εξηγούνται οι λόγοι τροποποίησης μέσα στα Σχέδια Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών (η επανεξέταση στόχων και τα Σχέδια Διαχείρισης αναθεωρούνται και ενημερώνονται ανά εξαετία),

γ) οι λόγοι τροποποίησης να είναι σημαντικού δημόσιου συμφέροντος ή / και τα οφέλη για το περιβάλλον να αντισταθμίζονται από τα οφέλη στην ανθρώπινη υγεία, ασφάλεια και αειφόρο ανάπτυξη, και

δ) όταν οι στόχοι που εξυπηρετούνται από τις τροποποιήσεις δεν μπορούν να επιτευχθούν με άλλα μέσα, τα οποία αποτελούν σημαντικά καλύτερη περιβαλλοντική επιλογή.

Η νομοθεσία στην Ελλάδα σήμερα καλύπτει εν μέρει όλους αυτούς τους περιορισμούς ενώ έχουν ληφθεί όλα τα απαραίτητα μέτρα τήρησής της στα πλαίσια της Αναθεώρησης των Σχεδίων Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών που πραγματοποιήθηκε μέσω διαβούλευσης το προηγούμενο έτος.

Επίσης, ο Ε.Σ.Μ.Υ.Ε. έχει αναλάβει πρωτοβουλίες, προς την Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, σχετικά με την περιβαλλοντική νομοθεσία για τα ΜΥΗΕ σε περιοχές NATURA, ενώ συμμετέχει ενεργά στην ετήσια παγκόσμια έκθεση τεχνολογιών για τα ΜΥΗΕ – Renexpo Interhydro – που διοργανώνεται κάθε Νοέμβριο στο Salzburg της Αυστρίας.

Σύμφωνα με στοιχεία Διεθνών Οργανισμών, το ποσοστό αξιοποίησης του διαθέσιμου μικροϋδροηλεκτρικού δυναμικού στην Ελλάδα βρίσκεται σήμερα στα επίπεδα του ~12%, τη στιγμή που τα αντίστοιχα μεγέθη για την Ευρώπη των 27 ανέρχονται σε επίπεδα μεγαλύτερα του 70% (σε κάποιες χώρες σε ποσοστά μεγαλύτερα του 90%) και ενώ όλες οι χώρες σχεδιάζουν αύξηση κατά 20% από τα σημερινά επίπεδα μέχρι το 2030.

Έτσι, η πραγματικότητα αποδεικνύει ότι όλες οι αναπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες στην Ευρώπη αλλά και στον κόσμο στήριξαν την ανάπτυξή τους στα ΜΥΗΕ, αξιοποιώντας τα, πριν από οποιαδήποτε άλλη πηγή ενέργειας, λόγω των προφανών πλεονεκτημάτων της τεχνολογίας.

Συμπεράσματα, προκλήσεις και προοπτικές

Στα πλαίσια ανάπτυξης του κλάδου των ΜΥΗΕ, στις 17 Φεβρουαρίου 2019 στα πλαίσια της Verde Tec 2019 διοργανώθηκε ημερίδα του ΕΣΜΥΕ με τίτλο «Μικρά Υδροηλεκτρικά Έργα: προκλήσεις και προοπτικές στη νέα αγορά ενέργειας». Η ημερίδα στέφθηκε από μεγάλη επιτυχία, τιμήθηκε από πλήθος εκλεκτών προσκεκλημένων και χαρακτηρίστηκε από σημαντικές ομιλίες, οι οποίες κέρδισαν τις εντυπώσεις του μεγάλου πλήθους των συμμετεχόντων, που γέμισαν την συνεδριακή αίθουσα της έκθεσης.

Τα συμπεράσματα της ημερίδας, συνοπτικά είναι τα κάτωθι:

  • Η κλιματική αλλαγή αναγνωρίζεται σήμερα ως το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα, με την προώθηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, την Εξοικονόμηση Ενέργειας και την αύξηση της Ενεργειακής Αποδοτικότητας να αποτελούν το μοναδικό τρόπο αντιμετώπισης και επίλυσής του και παράλληλα τον ασφαλέστερο τρόπο για την προωθούμενη απαραίτητη ενεργειακή μετάβαση σε ένα νέο ενεργειακό μοντέλο που στοχεύει στην κάλυψη των κοινωνικών και περιβαλλοντικών αναγκών σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.
  • Κυκλική οικονομία, περιβάλλον, ΑΠΕ, αειφορία, οικολογία, απόβλητα, διαχείριση υδάτων, βιωσιμότητα, έξυπνη διαχείριση πόλεων και συστημάτων, έννοιες με πολύ μεγάλη σημασία οι οποίες έχουν κατακλύσει την καθημερινότητά μας, όλες άμεσα συνδεδεμένες με το βασικότερο πρόβλημα, την κλιματική αλλαγή.
  • Τα ΜΥΗΕ μπορούν να συμβάλλουν στην ανάδειξη του μοντέλου της πράσινης ανάπτυξης, η οποία είναι μία από τις βασικές κινητήριες δυνάμεις της οικονομικής ανάπτυξης και η οποία αποτελεί μια νέα στρατηγική για την έξοδο από την κρίση, την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής, την προστασία του περιβάλλοντος και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
  • Η εγκατάσταση ΜΥΗΕ σε υφιστάμενα αρδευτικά, υδρευτικά αλλά και αποχετευτικά δίκτυα με στόχο την μικροϋδροηλεκτρική αξιοποίηση του υφιστάμενου «κρυφού» μικροϋδροηλεκτρικού δυναμικού, έχει τεράστιο πολλαπλασιαστικό ενδιαφέρον και τεράστιο δυναμικό εφαρμογής σε ολόκληρη τη χώρα γενικότερα, όπου η δυνατότητα εγκατάστασης και αξιοποίησης παρομοίων ενεργειακών τεχνικών μπορεί να φέρει μια πραγματική επανάσταση στην ενεργειακή πολιτική της χώρας δημιουργώντας τις συνθήκες για την απόλυτη συνύπαρξη εννοιών όπως πολλαπλής σκοπιμότητας βέλτιστη διαχείριση υδάτων, συνεργασία φορέων και τοπικής αυτοδιοίκησης, λειτουργία ενεργειακών κοινοτήτων, περιφερειακή ανάπτυξη, πολυσυμμετοχικότητα, υιοθέτηση νέων προτύπων υλοποίησης έργων, ανταποδοτικότητα, τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη.
  • Είναι υπαρκτή σήμερα, η μεγάλη πρόκληση για αξιοποίηση του μεγάλου διαθέσιμου και ανεκμετάλλευτου μικροϋδροηλεκτρικού δυναμικού της χώρας, η οποία θα συμβάλλει στη μείωση του ενεργειακού κόστους και στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της, με προφανείς θετικές επιπτώσεις στην περιφερειακή ανάπτυξη και στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.
  • Η χρονιά που διανύουμε σηματοδοτεί το τέλος μιας συγκεκριμένης εποχής με την έλευση νέων ρυθμίσεων στην αγορά ενέργειας. Ρυθμίσεις οι οποίες σε συνδυασμό με το νέο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ενέργεια & το Κλίμα (ΕΣΕΚ) και την τροποποίηση του Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου των ΑΠΕ θα πρέπει να αποτελέσουν έμπρακτη απόδειξη της προσπάθειας προώθησης και ενίσχυσης της ανάπτυξης των ΜΥΗΕ που καταβάλει η πολιτεία, ως έναν εκ των βασικών ενεργειακών & αναπτυξιακών πυλώνων της χώρας.
  • Είναι ευθύνη της Πολιτείας να αντιμετωπίσει και να ενισχύσει ποικιλοτρόπως τα ΜΥΗΕ, εξασφαλίζοντας απλές και ισότιμες αδειοδοτικές διαδικασίες και σοβαρή πολιτική ενίσχυση στην ανάπτυξη της αυξημένης εγχώριας προστιθέμενης αξίας τεχνολογίας των ΜΥΗΕ. Μια μεγάλη προσπάθεια πρέπει να γίνει, έτσι ώστε τα ΜΥΗΕ με τα τόσα αντικειμενικά πλεονεκτήματα τους να μπορέσουν να πάρουν την θέση που τους αξίζει στην ενεργειακή αγορά.